اپیدمیولوژی یا همه گیر شناسی چیست؟

اپیدمیولوژی ( Epidemiology ) یا همه گیر شناسی علمی است که بر پایه شناخت سرگذشت مردم در بیماری ها شکل گرفته است. به روایت ساده تر اپیدمیولوژی علم بررسی و پیگیری بیمار های واگیردار و عفونی و حتی بیماری های غیر واگیردار انسان است. در اپیدمیولوژی چگونگی گسترش و شیوع یک بیماری در جامعه و درگیرسازی عموم  توضیح داده می شود و پس از آن چگونگی کنترل و ریشه کن کردن بیماری واگیر و عفونی را آموزش می دهد.

در گذشته بیماری های عفونی و واگیردار زیادی ، تعداد بسیاری از افراد جوامع را درگیر کرد و همه آنان را به کام مرگ کشاند. اپیدمیولوژی علمی است که از تمامی این همه گیری ها تجربه کسب کرده و در سدد ارائه جدیدترین راه کارها برای عدم توزیع گسترده بیماری های عفونی می باشد. با سلامت دات لایف در نوشته اپیدمیولوژی یا همه گیرشناسی چیست ؟ همراه باشید تا اطلاعاتی در مورد گستره این علم در اختیار شما قرار دهیم.

اپیدمیولوژی یا همه گیرشناسی چیست؟

بیمارى ها چگونه به وجود مى آیند؟ و هنگامى که به جمعیتى از مردم از همه جا بى‌خبر حمله مى‌کنند چه اتفاقى مى‌افتد؟
یافتن پاسخ این پرسش‌ها در قلمرو علم اپیدمیولوژى یا همه گیرشناسى است. مطالعه نحوه انتشار بیماری ها و عوامل بیماری‌ زا ، توزیع بیماری ها در زمان ها ، مکان ها ، نژاد ها یا فرهنگ های خاص یا هر عاملی که به سلامت مربوط باشد در حیطه علم اپیدمیولوژی قرار دارد.

در حالى که متخصصان اپیدمیولوژى امروزه از آخرین و جدیدترین روش هاى آمارى و فناورى کامپیوترى براى آزمودن نظریه هاى خود استفاده مى‌کنند، هدفشان همان هدف پیشتازان علم اپیدمیولوژى است : کشف راز بیمارى و ناخوشى در گروهى از مردم. در همه گیر شناسی تمام جامعه اهمیت پیدا می کند و سرگذشت کل جامعه آماری مورد بررسی قرار می گیرد نه فرد یا افراد محدود.

یک مثال از اپیدمیولوژی ؛ آب های آلوده جنوب لندن

جان اسنو پزشک ساکن محله سوهوى لندن معتقد بود که آب آلوده علت همه‌ گیرى‌ هاى قبلى وبا در جنوب پایتخت بود و متوجه شد که علائم آن با بیمارى‌ هاى منتقل شونده از راه خوردن آب و غذا سازگارى دارند. ارتباط بین وبا آب آلوده و سبزیجات بسیار زیاد است.

ظرف سه روز پس از شروع همه‌ گیرى جدید بیش از صد نفر در همسایگى اسنو درگذشتند. با وجود آنکه دیگران فرار را برقرار ترجیح دادند، اسنو در لندن باقى ماند و به امید اثبات نظریه‌اش به جمع آورى اطلاعات پرداخت..

 اسنو با تعیین محل هر مورد از بیمارى دریافت که بیشتر موارد مرگ در فاصله کوتاهى از پمپ آب واقع در پیچ خیابان “برود” به سمت خیابان “کمبریج” اتفاق افتاده بودند. او یافته‌هایش را نزد مسئولان کلیساى محلى برد و آنها را قانع کرد که شیر روى پمپ را بردارند. ظرف چند روز همه‌گیرى متوقف شد و اسنو را متقاعد ساخت که علت را یافته است.

لیکن متقاعد ساختن دیگران کار بسیار دشوارترى بود. یک گزارش رسمى به این نتیجه رسید که داده‌هاى اسنو براى اثبات ادعاهایش درباره عفونت منتقل شده از طریق آب کافى نیستند. بدین ترتیب شیرهاى آب باز ماندند و فاضلاب باز لندن همچنان به آلوده ساختن منابع آب ادامه داد.

مطالعه پیشگام اسنو با معیارهاى امروزى مطالعه ساده‌اى به حساب مى‌آید، در هر صورت مورد مرگبارى از رابطه علت و معلول بود که لااقل خود وى را نسبت به وجود چنین رابطه اى متقاعد ساخت.

در اواخر دهه ۱۸۵۰ کار بزرگى براى ساختن سیستم فاضلاب لندن آغاز شد و تنها با گذشت یک دهه آب غیرآلوده عملاً در دسترس تمام اهالى لندن غیر از اهالى شرقى آن  قرار گرفت و همین منطقه بود که  در سال ۱۸۶۶ یک همه‌گیری وبا منحصرا در آن روی داد.

اپیدومیولوژیست و حیطه کاری اش

اپیدمیولوژی دو نوع است نوع اول آن شامل کلیه روش هایی است که در بررسی یک واقعه یا بیماری بکار برده میشود. نوع دوم استفاده کاربردی آن روش در جهت کنترل بیماری با واقعه مورد نظر میباشد.

محدوده کار اپیدمیولوژیست از گروههای کوچک تا جامعه گسترده است.

اولیـن کار اپیدمیولوژیست گرفتن شرح حال جامعه با استفاده از پرسشنامه و تکمیل اطلاعات مورد نیاز در آن می باشد همانطور که پزشکان پس از گرفتن شرح حال به معاینه بیماران می‌پردازند اپیدمیولوژیست ها با ثبت اطلاعات در پرسشنامه و  در صورت نیاز نسبت به معاینه افراد جامعه توسط پزشکان اقدام خواهد نمود. پس از معاینه جامعه اگر به تشخیص رسیدیم و وضعیف بیماری در جامعه را تشریح نموده میزانهای مرگ و میر و ابتلاء بیماری ها در جامعه روشن خواهد شد که  با آنالیز اطلاعات جمع‌آوری شده نتایج استخراج و راه حل‌ها اعلام میگردد.

یک ویژگی کلیدی در اپیدمیولوژی مطالعه افراد بیمار یا حتی سالم در یک جمعیت است. این افراد در مطالعات اپیدمیولوژی به عنوان مواردی که ممکن است بیماری را تجربه کنند مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرند.

آن چه از تعاریف بالا می‌توان استنتاج کرد این است که اپیدمیولوژی:

–  تأکید بر گروه دارد نه فرد.

–  اپیدمیولوژی علم کمیت هاست و با اندازه ها و اندازه گیری ها سروکار دارد.

–  علم بررسی ارتباط ها ، اختلاف ها ، و تغییرات روند و الگوی سلامت و بیماری در جمعیت های انسانی است.

–  علم بررسی تفاوت و مقایسه (Compare & Contrast) سلامتی و بیماری است.

–  فقط به بیماری و ناتوانی توجه ندارد و سلامتی و مرگ هم در دامنه فعالیت هایش قرار دارد.

–  به جنبه های مختلف پیشگیری توجه دارد.

–  هم علم (Science) است و هم عمل (Prac).

اهداف علم اپیدمیولوژی یا همه گیر شناسی

به طور کلّی پنج هدف به شرح زیر برای اپیدمیولوژی تدوین شده است:

1- مشخص کردن عوامل سبب‌ ساز و علل بیماری ها و عوامل خطرزایی که میتوانند خطر افزایش بیماری را در یک فرد یا یک جمعیت ، افزایش دهند. در صورتی که ما بتوانیم این علل و عوامل را به درستی شناسایی کنیم قادر خواهیم بود مواجهه با آنها را کاهش یا قطع کنیم و در نتیجه برای پیشگیری مؤثر از بیماری ها برنامه ریزی کنیم.

2-  مشخص کردن وضعیت و اندازه بیماری ها در جامعه، تا بتوان تسهیلات و نیازهای لازم برای کنترل و پیشگیری از آنها را تامین کرد.

3- مطالعه تاریخچه طبیعی و عوامل پیش آگهی بیماری ها. از آنجا که برخی بیماری ها بیش از سایرین وخیم‌تر یا کشنده تر هستند با تامین این هدف قادر خواهیم بود روش های مداخله ای موثرتر و واقعی‌تری برای کنترل یا پیشگیری از آنها اتخاذ کنیم.

4- ارزشیابی روش های حاضر و جدید درمانی و شیوه های مختلف خدمات و مراقبت های بهداشتی.

5- پایه گذاری و ایجاد روش ها، سیاستگزاری ها و تصمیم‌گیری های مناسب برای کنترل مخاطرات و عوامل خطرزا در محیط کار، و زندگی.

نیاز به اپیدمیولوژی در رشته های مختلف علوم پزشکی، روز به روز در حال گسترش است و به این سبب کاربرد های این رشته در آزمایشگاه ها، بیمارستان ها، مراکز بهداشتی ـ درمانی، همینطور در حوزه های تحقیق، مدیریت و برنامه ریزی های بهداشتی، سیاست‌گذاری، تصمیم‌گیری و ارزیابی رو به افزایش است.

انواع اپیدمیولوژی

اپیدمیولوژی را می‌توان از منظرهای مختلف، طبقه بندی کرد. برخی آن را براساس رویکرد مطالعاتی اپیدمیولوژی به موضوعات مختلف مانند: اپیدمیولوژی تغذیه (Nutritional E.)، اپیدمیولوژی اجتماعی (Social E.)، اپیدمیولوژی محیط (Environmental E.)، اپیدمیولوژی شغلی یا حرفه ای (Occupational E.)، اپیدمیولوژی مولکولی (Molecular E.)، اپیدمیولوژی بالینی (Clinical E.) دسته بندی می‌کنند.

برخی دیگر آن را به دو دسته کلّی اپیدمیولوژی بیماری های واگیر و اپیدمیولوژی بیماری های غیرواگیر طبقه بندی می‌نمایند و گروهی دیگر آن را از زاویه رویکرد خاص این علم به بیماری های مختلف (مانند اپیدمیولوژی سرطان، اپیدمیولوژی دیابت، اپیدمیولوژی حوادث، اپیدمیولوژی بلایا و مانند اینها) می‌بینند. گاهی نیز این علم را به اپیدمیولوژی روش شناختی (Methodologic E.). اپیدمیولوژی تحقیق (Research E.)، اپیدمیولوژی آمار زیستی (Biostatistics E.)، اپیدمیولوژی اقتصادی (Economic E.)، اپیدمیولوژی عملی یا کاربردی (Applied/Practical E.)، طبقه بندی می‌کنند.