تاریخچه بیهوشی در ایران و جهان

امروزه دیگر درد شدید باعث انصراف از عمل جراحی نمی شود ، دیگر بیماران به راحتی با حمله آسم و تنگی نفس با خفگی جان خود را از دست نمی دهند و امروزه کمر درد ، زانو درد شدید ، میگرن های شدید و دردهای لاعلاج سرطانی با روشهای جدید و بدون جراحی توسط متخصصین بیهوشی بهبود میابند و صدها مورد دیگری که ما را با پزشکان رشته بیهوشی مانوس تر می کند. متخصصینی که سالیان سال است پشت پرده بوده اند ولی حضور آنها باعث پیشرفت شگرفی در اعمال جراحی ، درمان دردهای مقاوم به درمان و بعلاوه تشخیص و درمان بیماریها در جوار بیماران در بخشهای مراقبت های ویژه یا همان ای سی یو ها ( ICU ) شده است. در مقاله زیر به تاریخچه بیهوشی در ایران و جهان می پردازیم.

امیدواریم مقاله تاریخچه بیهوشی در ایران و جهان مورد توجه شما واقع شود ، شما می توانید مقالات متعدد علم بیهوشی را در قسمت بیهوشی و مراقبت های بعد عمل مطالعه فرمایید.

تاریخچه بیهوشی در جهان و ایران ( بیهوشی سر آغاز پیشرفت علم پزشکی )

از دوران باستان، برای آدمی، تصور انجام یک عمل جراحی و بریدن پوست، و درد ناشی از آن بسیار دلخراش و وحشتناک به نظر میرسید اما به واقع چه زمانی بشر راه حلی برای این موضوع پیدا کرد؟
از هزاران سال قبل ، انسانها از طریق خوردن عصاره بعضی از گیاهان میتوانستند بر این حس ناخوشایند چیره شوند اما کسی علت دقیق چنین امری را نمیدانست ، تا اینکه در سال ١٨۴۴ یک دندانپزشک بنام گاردنر توانست در مقابل صدها پزشک اثر بیدردی ناشی از گاز N2O را به نمایش بگذارد ، بلافاصله دو سال بعد اثر هوشبری گاز اتر توسط مورتون توضیح داده شد و این سرآغازی بود بر بیهوشی با اتر …

در تاریخ آمده است که تا قبل از کشف بیهوشی و در بین سال‌های 1831 تا 1846 میلادی تعداد اعمال جراحی غیراورژانس در بیمارستان ماساچوست به زحمت به یک مورد در ماه می‌رسید ولی با سلسله کشفیاتی که عمدتا به اواسط قرن نوزده، یعنی حدود سال‌های 1840 تا 1860 بازمی‌گردد ، امکان دستیابی بشر به ارمغانی بی‌بدیل فراهم شد که در سایه آن امکان انجام تهاجمی‌ترین و مهیب‌ترین دخل و تصرف یک پزشک بر یک انسان یعنی جراحی میسر گردید. هرچند طی هزاران سال انسان به تجربه سعی کرد راه‌هایی را برای غلبه بر درد و امکان انجام جراحی پیدا کند که عمدتا بر استفاده از مخدرها و یا الکل استوار بود ولی این شیوه‌ها سه نقص بزرگ داشت:

اول اینکه، معمولا به حد کافی ایجاد بی‌دردی نمی‌کرد.

دوم اینکه، اثرات آن قابل پیش‌بینی و کنترل نبود.

سوم آنکه، احتمال وقوع عوارض مرگبار به خصوص در صورت افراط در تجویز آنها زیاد بود.

ولی کشفیات سال‌های میانی قرن نوزدهم متفاوت بود و طی آن چند دانشمند به استفاده از برخی گازهای استنشاقی مانند اتر و نیتروس اکسید (نیتروس اکسید با فرمول شیمیایی N2O یک گاز بی هوش‌کننده است که امروزه نیز استفاده از آن در بی هوشی کاملا رایج است) اقدام کردند که جالب‌ترین آنها در معرض عموم و در 16 اکتبر سال 1846 در آمفی‌تئاتر بیمارستان ماساچوست وابسته به دانشگاه هاروارد صورت گرفت و طی آن، ویلیام مورتون که یک دندانپزشک بود بیماری را با اتر بی هوش کرد تا جراح غده‌ای را که در ناحیه تحت فکی بیمار قرار داشت، درآورد. بی‌دردی و خاموشی بیمار برای حضار که اکثر آنها پزشک یا دانشجوی پزشکی بودند چنان حیرت‌آور بود که جراح رو به حضار بهت‌زده می‌نماید و می‌گوید که این کار واقعی بوده و تردستی نیست؛ و بدین سان بی هوشی رسما پا به عرصه دانش پزشکی نهاد. اخبار این کشف جدید به سرعت منتشر شد و در عرض چند ماه از آن به عنوان بزرگ‌ترین هدیه‌ای که به بشریت دردمند تقدیم شده یاد کردند. نشریه «مردم» چاپ لندن در همان سال، این خبر را این‌گونه به اطلاع می‌رساند:

«برای هر قلب تپنده‌ای چه‌قدر مشعوف‌کننده است که سال جدید را با این کشف ناب رقم می‌زنیم که قدرت متوقف کردن درد را یافته‌ایم و می‌توانیم بر خاطره اینکه یک عمل جراحی چه‌قدر می‌تواند دهشتناک باشد چشم ببندیم… ما بر درد پیروز شده‌ایم!»

بدینسان علم بیهوشی ١٧١ سال قبل متولد میشود،اما داروهای استنشاقی قدیم گاه عوارض خطرناکی هم نظیر ایجاد هیپوکسی(کاهش غلظت اکسیژن در بدن) و یا قابلیت آتش زایی در محیط جراحی ایجاد شده که این عوامل منجر به مرگ بیماران و افراد پیرامون میشد، بیهوشی رسمأ توسط جان اسنو بعنوان اولین متخصص بیهوشی تاریخ ، در سال ١٨۵٠ بعنوان علمی مستقل و تخصصی پزشکی در دانشگاههای معتبر جهان پذیرفته شد ، و توانست به بسیاری از رویاهای بشر در زمینه اعمال جراحی کوتاه و طولانی نظیر جراحیهای شکم و اعضاء دیگر بدن فائق آید و از آن زمان تا کنون امکان تحقق اعمال جراحی مختلف فراهم گردید.

اما مشکل عمده در زمان قدیم مرگ و میر فراوان بیماران توسط داروهای نظیر اتر و N2O بعلت عوارض ناشناخته این داروها بود و لذا منجر به کشف داروهای جدیدتر و کم عارضه تر در طی دو قرن اخیر گردید و با کشف گازهای استنشاقی جدیدتر مشتق از گاز فلور ( مانند ایزوفلوران ) و داروهای وریدی خواب آور ( مانند پوفول ) و مخدر و شل کننده های عضلانی  ، اطبا توانستند به عوارض مرگ آور داروهای قدیمی تر چیره شوند ، بطوریکه امروزه با وجود داروهای جدید ونیز در سایه کشف دستگاههای جدید ماشین بیهوشی و انواع اقسام وسیله های پایش بدن، عوارض به کمترین میزان خود برسند.

آنستزیولوژی که معنا بسیار عمیق تری از معادل فارسی آن یعنی بیهوشی را شامل میشود ١٠٨ سال بعد متولد شدن وارد عرصه جامعه پزشکی ایران شد و نخستین عمل جراحی مدرن در ایران حدود ۶٣ سال پیش یعنی در سال ١٣٣٠ شمسی انجام شد. این عمل جراحی توسط شخصی اتریشی بنام یاکوب ادوارد‌ پولاک انجام شد و آقای فوکتی که مسئولیت بیهوشی را به عهده داشت، برای نخستین بار در ایران از اتر برای بیهوشی بیمار استفاده کرد.

تاریخچه بیهوشی در ایران

تا سالها بعد بیهوشی در ایران با روش های بسیار ابتدایی مانند ماسک امبردن و قطره اتر انجام میشد. اغلب افرادی این مسئولیت را به عهده داشتند که پزشک نبودند و بطور تجربی با این کار آشنایی داشتند. برخی جراحان نیز خود مبادرت به بیحسی نخاعی میکردند. بعدها در مراکز دانشگاهی دستیاران جراحی و یا دانشجویان سال اخر پزشکی عهده دار این وظیفه میشدند. تا این زمان تدریس بیهوشی نوین وجود نداشت.

در سال 1330 پروفسور یحیی عدل که در کشور فرانسه تخصص جراحی عمومی خود را گرفته بود در مراجعت فردی به نام Boue را با خود به ایران آوردد تا به بیهوش کردن بیماران بپردازد. این شخص در بیمارستان سینا با ماسک امبردن بیماران را بیهوش میکرد. ولی از اولین بنیانگذاران بیهوشی نوین در ایران باید از دکتر علی فـــر، دکتر محمد اسماعیل تشــید و دکتر عبداله مرتضوی نام برد.

یک سال بعد از مراجعت پروفسور عدل به میهن و آمدن Boue به ایران، دکتر علی فـــر که فارغ التحصیل رشته تخصصی بیهوشی از انگلستان بود، به پیشنهاد دانشکده پزشکی دانشگاه تهران تعلیم و آموزش پزشکان در رشته بیهوشی را آغاز کرد و از همان سال تدریس بیهوشی در برنامه درسی دانشجویان پزشکی عمومی نیز گنجانده شد. البته از حدود ده سال بعد، گذراندن یک ماه در بخش بیهوشی برای کلیه دانشجویان پزشکی عمومی الزامی شد. از جمله ابداعات آقای دکتر فــر دستگاه بیهوشی مدار بسته ای است که به نام خود او معروف است.

پس از آن دکتر عبداله مرتضوی، که او نیز در انگلستان نایل به احراز تخصص بیهوشی شده بود، به ایران آمد و در بیمارستان زنان وابسته به دانشکده پزشکی مشغول بکار شد. دستیاران اولین دوره تخصص بیهوشی 4 نفر بودند که پس از فارغ التحصیلی در بیمارستان های تابعه دانشکده پزشکی مشغول به کار شدند. فارغ التحصیلان دومین دوره 3 نفر بودند که آنها هم در بیمارستان های وابسته جذب شدند. در سال 1333 فقط یک ماشین بیهوشی آن هم در بیمارستان رازی وجود داشت که در سال بعد از آن ، دوازده دستگاه دیگر نیز برای سایر بیمارستان های دانشگاه علوم پزشکی تهران خریداری شد.

در اواخر سال 1334 دکتر محمداسماعیل تشیــد پس از احراز بورد تخصصی آنستزیولوژی ( بیهوشی ) از کالج پزشکی نیویورک به ایران آمد. ابتدا با سمت رییس درمانگاه و به عنوان هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران ، کار خود را در بیمارستان امام خمینی (هزار تختخوابی) شروع کرد و به دنبال آن به تربیت متخصصین بیهوشی در ایران پرداخت. وی در مدت اقامت در آمریکا با جدیدترین روش ها و دستگاه های بیهوشی آشنا شده بود. از وی مقالات علمی متعددی به جا مانده که از همه مهمتر کتاب “انتخاب بیهوشی و فارماکولوژی داروهای بیهوشی” میباشد. این کتاب که جایزه بهترین کتاب سال را به خود احتصاص داد تا سالها بعد تجدید چاپ میشد. همچنین یکی از ابداعات ماندگار این استاد نوآور، لوله دهانی-حلقی کاف دار (لوله دکتر تشید) برای حفظ تهویه در موارد لوله گذاری مشکل میباشد.

با وجود پیشرفت های جدید پزشکی در زمینه کشف داروهای مدرنتر و کم خطر تر و همچنین با کشف دستگاههای مدرن جهت پایش های مختلف بدن امروزه ترس از جراحی کاهش چشم گیری یافته وبه غیر از اعمال جراحی پیچیده و خطرناک دیگر این ترس واهی معنا نداشته و امروزه نه تنها بیهوشی تجربه ناخوشایندی نیست بلکه بعضأ جزء تجربیات خوشایند نیز محسوب میشود و بعلاوه ، امروزه داروهای جدید بیهوشی می توانند حس خوشایندی در هنگام خواب برای آدمی ایجاد کنند.

علم بیهوشی بعنوان یکی از جوانترین رشته های تخصصی پزشکی در ایران و جهان بوده و با سرعت چشمگیری رشد نموده و امروزه در کشورهای پیشرفته بعنوان بهترین و یکی از مهمترین رشته های تخصصی پزشکی در آمده است و بالاترین نمره ها به این رشته وارد می شوند و بالاترین درآمذ را در میان متخصصین آمریکایی دارد، و با پیشرفتهای روز افزون خود موجب ایجاد و کشف جراحی های جدیدتر و مدرنتری میگردد و به کمک آن طول عمر انسانها افزایش یافته و امروزه در حیطه گسترده ای به کار خود ادامه میدهد طوریکه جزء وسیع ترین حیطه های پزشکی بوده و علاوه بر اینکه اکثر رشته های جراحی اعم از جراحان عمومی ،ارتوپدی ،زنان ،اورولوژی، جراحان مغز واعصاب و قلب و عروق، توراکس، گوش وحلق وبینی، دندانپزشکی ، پوست ، زیبایی و ترمیمی، چشم پزشکی ،… به آن وابسته هستند،این رشته به گسترش نفوذ خود در زمینه اورژانسهای پزشکی، بخش های مراقبت ویژه ICU و کلینیک های درد ادامه داده و به یقین می توان گفت ، هیچ پیوندی( قلب و ریه و کلیه و کبد) قابل انجام نبود اگر متخصصین رشته بیهوشی مراقبتهای قبل، حین و بعد از عمل را علمی و اصولی مدیریت نمیکردند. هیچ پیشرفتی در کاهش مرگ و میر مادر و کودک رخ نمیداد اگر حضور شبانه روزی متخصصین بیهوشی در جای جای میهن اسلامی وجود نداشت. حضور ٢۴ ساعته متخصصین بیهوشی و فوق تخصص های مراقبتهای ویژه، در بخش های ICU ، آنرا به مکانی مطمئن برای بیماران و دیگر همکاران کرده است. دردهایی که باقی متخصصین زبردست از فرونشانی آن عاجزشده اند به دست توانای متخصیین بیهوشی و درد نابود گردیده است. بی شک جای جای سیستم درمانی کشور ردپایی از متخصصین بی ادعای بیهوشی وجود دارد و همچون بیمه ای نا محسوس آرامش را به مراکز درمانی هدیه میکنند.

در پایان تیم سلامت دات لایف از آقای دکتر محمد رضا فیاضی ( متخصص بیهوشی و مراقبتهای ویژه ) و همچنین انجمن بیهوشی و مراقبت های ویژه ایران به خاطر زحماتشان در نوشتار این مقاله تشکر میکند.