گاز خردل چه اثراتی بر بدن انسان خواهد گذاشت؟

گاز خردل برای بار اول در جنگ جهانی اول و بعدا در جنگ ایران و عراق استفاده شد. این ترکیب شیمیایی حاوی گوگرد و کلر است. اثر اصلی این گاز به صورت تاول روی بدن ظاهر می شود که زودرس و آنی است اما این گاز در دراز مدت می تواند اثرات مخربی روی چشم ، سیستم تنفسی و دستگاه گوارش داشته باشد. در جنگ ایران و عراق ، ارتش عراق در موارد متعددی از گاز خردل علیه رزمندگان و غیر نظامیان استفاده کرد. در آستانه روز جهانی مبارزه با سلاح های شیمیایی و میکروبی ، سلامت دات لایف قصد دارد تا اثرات این گاز را که یک سلاح شیمیایی محسوب می شود ، برای شما توضیح دهد. گاز خردل چه اثراتی بر بدن انسان خواهد گذاشت؟

ترکیب شیمیایی گاز خردل

قبل از اینکه درباره نحوه کار گاز خردل برایتان بگوییم ، باید بدانید که اصطلاح گاز در سلاح های شیمیایی به چه معناست. ممکن است با شنیدن واژه ” گاز ” یاد ماده ای به شکل بخار بیفتید. این تصور خیلی درست نیست؛ اصطلاح گاز در سلاح های شیمیایی میتواند به موادی به شکل گاز ، جامد و مایع باشد و معمولاً در یکی از سه دسته پزشکی زیر قرار می گیرد:

• گازهای کشنده که می توانند منجر به از کار افتادگی یا مرگ شوند؛
• گازهای مزاحم که تلفاتی در پی ندارند اما فعالیت های سربازان دشمن را مختل می کنند؛
• گازهای تصادفی که شامل گازهایی می شوند که مستقیماً به سلاح های شیمیایی مربوط نیستند و سربازان در حین جنگ با آنها برخورد می کنند، مثل گازهای بیش از حد مواد آتش زا در حین درگیری.

گاز خردل و اثرات مخرب آن بر بدن

گاز خردل یا عامل خردل یک گاز سمی است که به همراه گازهای کشنده تری مثل گاز کلر و سارین در دسته اول در طبقه بندی بالا جا می گیرد. گازهای غیر سمی مثل گاز اشک آور در دسته دوم قرار می گیرند. اگرچه گاز اشک آور عامل بسیار مهمی در جلوگیری از پیشروی دشمنان محسوب می شود اما اثر کشنده ندارد.

گاز خردل یا سولفور موستارد، نامش را از رنگ زرد و بوی شبیه به موستاردش گرفته است. این گاز یک عامل تاول زا و تبخال آور است که به شکل های بخار، جامد و مایع بکار می رود. عوامل تاول زای دیگری که به عنوان سلاح شیمیایی بکار می روند عبارتند از نیتروژن، موستارد، لوئیزیت و اکسیم فسژن.

عامل تاول زا بسیار خطرناک است و به محض تماس با قربانی به پوست و نواحی داخلی مثل مخاط بینی و گلو آسیب می زند. این گاز یک عامل آلکیله کننده است؛ یعنی مواد شیمیایی آن DNA، سلول ها و بافت های آبگون را تخریب می کند. خوب است بدانید که عوامل آکیله کننده گاهی اوقات در درمان سرطان هم بکار می روند.

همانطور که می بینید، گاز خردل بسیار خطرناک است؛ بویژه در مقایسه با گاز اشک آور. اگر بخواهیم گازهای شیمیایی را از 1 تا 10 مقیاس بندی کنیم و 10 به خطرناک ترین گاز تعلق بگیرد، نمره گاز خردل هفت خواهد بود. این گاز در مقایسه با گاز تزکلیون بی که در جنگ جهانی دوم در اتاق های گاز آلمان استفاده میشد، خیلی بی خطرتر محسوب می شود. البته گاز خردل در طول تاریخ به اندازه خودش قربانی گرفته است.

گاز خردل حاوی چهار عنصر موجود در جدول تناوبی است : کربن، سولفور ( گوگرد ) ، کلر و هیدروژن. سولفور و کربن حالت گازی به این ماده شیمیایی می دهند و بوی آنها در هر دو حالت جامد و مایع مشخص است. فرمول مولکولی دقیق گاز خردل C4H8Cl2S است.

این گاز بصورت خام شبیه روغن موتور استفاده شده سنگین و کثیف است. گاز خردل بخاطر دمای انجماد نسبتاً بالایی که دارد (14 درجه سانتیگراد) سلاح شیمیایی خوبی برای نواحی سرد محسوب نمی شود. این گاز در نواحی سردسیر خوب پخش نمی شود و قبل از استنشاق توسط نیروهای دشمن روی زمین خواهد ریخت.

گاز خردل چیزی نیست که بتوان آن را در طبیعت – زیر یک سنگ کوهستانی یا داخل سنگ های معدن – پیدا کنید. شیمیدانی که تصادفاً به ترکیب گاز خردل دست یافت، بلافاصله متوجه شد که این ماده در صورت استنشاق مخرب و حتی کشنده است. بسیاری از محققان فریدریش گاتری را به عنوان اولین سازنده گاز خردل در سال 1860 می شناسند. کمپانی داروسازی Dow هم اولین کمپانی بوده است که گاز خردل را بصورت انبوه تولید کرده است (طی جنگ جهانی دوم).

شناسایی این گاز بسیار دشوار است و فقط در صورتی ممکن است که تحت حمله مستقیم قرار بگیرید. شناسایی این سلاح شیمیایی در مناطق آلوده ای که گاز کاملاٌ پخش شده است، بسیار دشواتر از سایر مناطق است. این ویژگی گاز خردل باعث می شود سربازهایی که بدون اطلاع از حمله شیمیایی به مناطق آلوده وارد آنها می شوند هم گاز خردل را استنشاق کنند و شیمیایی شوند. سلاح های شیمیایی می توانند بسته به دمای هوا تا یک هفته نزدیک زمین باقی بمانند. هرچه هوا سردتر باشد، دوام گاز خردل روی زمین بیشتر می شود.

پژوهش برای عوارض چشمی دیررس گاز خردل

مطالعه بر روی 40 جانباز شیمیایی در استان خراسان با سابقه تایید شده از مسمومیت شدید با گاز خردل گوگردی و 35 مرد سالم به عنوان شاهد، انجام شد. معاینه چشم پزشکی و پوستی و اسپیرومتری برای همه بیماران به عمل آمد. شدت عوارض چشمی، پوستی و تنفسی در هر یک از جانبازان به چهار درجه (از خفیف تا شدید) طبقه بندی شد. شمارش سلول های خونی، آنالیز فلوسایتومتری، اندازه گیری ایمونوگلوبولین ها و کمپلمان های سرم در بیماران و در گروه شاهد انجام گردید. متغیرهای هماتولوژیک و ایمونولوژیک بین گروه شاهد و بیمار با استفاده از آزمون آماری Mann-Whiteny مقایسه شدند. با استفاده از آزمون Spearman’s rank correlation شدت عوارض چشمی با شدت سایر عوارض بالینی و نیز متغیرهای هماتولوژیک و ایمونولوژیک مقایسه شد.
یافته ها: بیماران همگی مرد با متوسط سنی 43.8±9.8 سال بودند که 16 تا 20 سال پس از مواجهه با گاز خردل مورد مطالعه قرار گرفتند. عوارض چشمی عمده عبارت بودند از تور توزیتی عروق (15 درصد)، ایسکمی لیمبوس (12.5 درصد)، کدورت قرنیه (10 درصد)، وسکولاریزیشن قرنیه (7.5 درصد) و نقص اپی تلیوم قرنیه (5 درصد). در گروه جانبازان، مقادیر گویچه سفید، گویچه قرمز، هماتوکریت، IgM، C3 و درصد مونوسیت ها و لنفوسیت های CD3+ به طور معنی داری(P<0.042) بالاتر و درصد یاخته های کشنده طبیعی (natural killer cells) به طور معنی داری (P=0.006) پایین تر از گروه شاهد بود. متغیرهای هماتولوژیک و ایمونولوژیک هیچ گونه ارتباط معنی داری با شدت عوارض چشمی نداشتند و مقایسه شدت عوارض بالینی در پوست، چشم و دستگاه تنفس نشانگر وجود ارتباط معنی دار بین عوارض چشمی و ریوی (P=0.043 و r=0.322) بود.
نتیجه گیری: اگرچه این گاز در بلند مدت باعث ایجاد عوارض سیستمیک متعدد از جمله عوارض چشمی، ریوی، هماتولوژیک و ایمونولوژیک می شود، عوارض چشمی، پوستی و تنفسی عمدتا ناشی از اثرات موضعی گاز خردل می باشند و ارتباطی با شدت عوارض ایمونولوژیک و هماتولوژیک ندارند.