اضطراب جدایی ( گریه و زاری در جدا شدن از مادر)

برای (مطالعه اضطراب جدایی مرتبط با رفتن به مهد کودک و کودکستان به مقاله مربوطه مراجعه کنید). هسته یا اولین خشت پایه های شخصیتی افراد در سال اول (خصوصا) و دوم تولد شکل می گیرد و آن چیزی نیست جز کاشته شدن حس اعتماد و اطمینان و امنیت در درون کودک که از طریق برقراری ارتباط و پیوند احساسی عاطفی میان او و شخص نگهدانده او (غالبا مادر و گاهی پدر یا مادربزرگ و یا خدمتکار) به وجود می آید و در اصطلاح عملی به آن پیوند یا دلدادگی یا همبستگی و یا دلبستگی امن (SECURE_ ATTACHMENT) گفته می شود. چنین حالتی پیش نخواهد آمد مگر با توجه، محبت و مراقبت سریع، دائم، یکنواخت و صحیح در تمامی مواقعی که شیرخوار نیاز به رسیدگی و توجه دارد یعنی هر زمانی که کودک تحت استرس و تنش قرار دارد(گریه و بی قراری) مادر (و یا پدر و یا هر کس که مسئول اصلی و مستقیم مراقبت از کودک است) بی درنگ (حداقل تا چهار الی شیش ماهگی و ترجیها تا یک سالگی) و با محبت و در تمامی شرایط و حالات به او رسیده و موجب آرامش و راحتی او شود. چنین کودکی می تواند به خوبی و به طور طبیعی پا به مراحل بعدی رشد شخصیتی بگذارد.

چنین کودکی معمولا در آینده فردی خواهد بود که می تواند به راحتی با شرایط جدید و متفاوت خو بگیرد، در ارتباط فردی و اجتماعی موفق تر و موثر تر باشد و کمتر امیدش را به آینده ای روشن تر از دست بدهد. اما اگر کوچک ترین اختلالی در این مرحله رخ دهد و این ارتباط و پیوند عاطفی به درستی شکل نگیرد (UNSECURE_ATTACHMENT) کودک در بسیاری از مراحل زندگی خود( حتی در بزرگ سالی حتی به شکلی دیگر) با اختلال یا اشکال موسوم به اضطراب جدایی مواجه خواهد شد( البته این فقط یکی از عواقب پیوند نا امن است). همچنان که از نامش پیدا است این حالت به هم ریختگی و اضطرابی است که در اثر جدا و دور شدن از فرد دلبسته( معمولا مادر ) به وجود می آید. این حالت معمول حوالی هشت ماهگی شروع شده و اگر به درستی با آن برخورد شود معمولا به تدریج تا 18 ماهگی و حداکثر سه سالگی برطرف می شود و در صورت تداوم آن بعد از این سن، مسأله غیر طبیعی و نیازمند تدبیر و مداخله است. البته در برخی از اوقات (از جمله زمان خواب، رفتن به مهدکودک و یا مدرسه) این اضطراب خود را مجددا نشان خواهد داد که در کودکان با پیوند امن چندان مسأله ساز نخواهد بود.(و یا اصلا وجود نخواهد داشت) ولی در کودکان با پیوند نا امن مشکلات عدیده ای به وجود خواهد آورد. در این نوع اضطراب کودک گریه و زاری کرده و مادر را رها نمی کند. و در زمان بازگشت مادر مجدد گریه و زاری کرده و یا برعکس ممکن است عصبانی شود و بخواهد مادر را بزند و یا خود را کاملا بی تفاوت نشان دهد. شدت اضطراب از یک روز به روز دیگر ممکن است کاملا متفاوت باشد.

عواملی که باعث تحریک یا تشدید اضطراب جدایی می شوند:

• خستگی و یا گرسنگی
• وجود بیماری (خفیف یا شدید)
• تغییر در برنامه های رایج خانواده
• تغییر در جو و موقعیت خانواده(ورود خواهر یا برادر جدید، طلاق، مرگ، بیماری اعضای نزدیک و…)
• تغییر مربی یا برنامه های رایج مهد کودک
• مسافرت
• رفتار و برخورد ناصحیح پدر و مادر
• ترک ناگهانی و بدون آگاهی و اطلاع دادن به کودک
• اضطراب و نگرانی در مادر

درایت و راه حل

هیچ گاه بی خبر او را ترک نکنید:

به جز در موارد کاملا استثنایی و اجتناب ناپذیر، قبل از اینکه شما از جلوی چشم او محو شوید، او را مطلع کنید. مثلا اگر در حال بازی کردن در اتاق است و شما می خواهید به آشپزخانه بروید، به او بگویید(مامانی! دارم میرم آشپزخونه غذا درست کنم، اگه کاری داشتی من اونجام) (اگر کودک خواست با شما همراه شود، مانع نشوید). در طول روز بازی هایی راه بیندازید که مجبور به جدا شدن از هم برای مدت کوتاهی باشید(مثلا قایم موشک).

داستان هایی با مفهوم خروج پدر و مادر از خانه (برای انجام کاری) و بازگشت مجدد آنها و نحوه برخورد صحیح کودک با این قضیه برای او بخوانید. هفته ای یک یا چند بار همسرتان کودک را برای مدت کوتاهی برای بازی کردن بیرون ببرد و در زمان بازگشت، شما حتما در منزل باشید (و یا پس از مدتی به آنها ملحق شوید).

با رعایت نکات فوق، از 8 تا 9 ماهگی به بعد می توانید قدم به قدم جلوتر بروید:

احساس او را درک و تایید کنید و به او اطمینان خاطر دهید. (می دونم از اینکه برای مدتی با مامان و بابا نیستی ناراحت و اذیت می شی ولی ما زود بر میگردیم و مامان بزرگ ازت مراقبت می کنه.)

اگر موقعیت و زمان اجازه دهد خروج هم زمان فرزندتان(همراه با کسی که قرار است از او مراقبت کند) و شما از منزل کار را کمی آسان تر می کند. (مثلا آنها بروند پارک) و یا اینکه از چند دقیقه قبل از رفتنتان آنها مشغول بازی خوبی شوند.

موقع جدا شدن حتما او را در آغوش گرفته و ببوسید و بدون احساساتی شدن از او خداحافظی کنید و دائما به عقب نگان نکنید (یکی دو بار اشکال ندارد). زمان بازگشتتان را به زبانی ساده برای او مشخص کنید (مثلا، قبل از اینکه بخوابی بر می گردیم) نه اینکه ساعت8، چون در این حالت کودک دائم به دنبال ساعت خواهد بود و درکی از این مدت ندارد ولی به خوبی می داند زمان خواب چندان دیر نیست و در ضمن نگران ساعت نخواهد بود و اگر هم شما چند دقیقه دیر کردید بد قول نشوید.

توجه: اگر قرار باشد به خاطر یک عروسی (هر چند مهم) فرزند 3 یا 4 ساله خود را نزد فرد دیگری(که پیوند عاطفی خوبی با او ندارد) تنها بگذارید، بهتر است عروس و داماد از اینکه یکی دو ساعت زودتر جشن آنها را ترک کرده اید از شما ناراحت شوند تا اینکه فرزندتان بدون شما بخوابد.

از رشوه دادن و تطمیع او برای مدت جدایی خودداری کنید ولی می توانید از قبل برنامه ای جالب را برای بعد از بازگشتتان تدارک ببینید (وقتی برگشتیم می ریم تاب بازی) اگر زمان دوری و جدایی طولانی بود (بیش از چند ساعت) می توانید تلفنی با او ارتباط برقرار کنید و او را تحسین و دلگرم کنید.

اگر با رعایت دقیق اقدامات فوق پس از یک ماه کودکتان همچون گذشته مشکل اضطراب جدایی داشت با روانشناس مشورت کنید.

اصول اولیه

حسادت را نمی توان از بین برد ولی با به کار بستن برخی اصول می توان شدت آن را به حداقل رساند و از نتایج مثبت آن بیشتر بهره جست.

رابطه پدر و مادر: ارتباط بر پایه عشق و محبت و احترام بین پدر و مادر مهم ترین الگوی رفتاری برای کودکان است، آنها بایستی دریابند که نه تنها اختلاف نظر میان نزدیک ترین افراد یک امر طبیعی است بلکه در چنین شرایطی همچنان باید کنترل رفتار خود را داشته و حرمت و احترم یکدیگر را رعایت کرد و با درایت و بحث و گفتگوی منصفانه و مهربانانه سعی در رسیدن به تفاهم نمود.

تفاوت ها و عدالت: حتی در میان دو قولوهای یکسان نیز تفاوت وجود دارد تا چه برسد به خواهر یا برادرها و با سن مختلف. از طرف دیگر، عدالت به این معنی نیست که با همه یکسان رفتار کرد. بلکه درست برعکس، این بی عدالتی و ظلم است و بایستی بر اساس نیازها و ویژگی های شخصیتی با آنها رفتار نمود. پدر و مادر بایستی فرزندان خود را همچون چند درخت میوه مختلف در نظر بگیرند. بدون شک میزان آب، آفتاب و نوع خاکی که درخت موز می خواهد از درخت پرتقال متفاوت است.

منبع: کتاب پرورش،تربیت و مراقبت از کودکان و نوجوانان 2 تا 5 سالگی، انتشارات ما و شما