نخست وزیری دکتر مصدق و تصویب قانون ملی شدن صنعت نفت

تابستان سال ۱۳۲۰ در میانه جنگ جهانی دوم، نیروهای بریتانیا و شوروی وارد ایران شدند. رضاشاه پهلوی عملاً از کشور تبعید شد و محمدرضا به جای پدر بر تخت سلطنت نشست. عدم اقتدار نسبی شاه جوان، بویژه در سال‌ های ابتدایی، به تنش میان نیروهای سیاسی و تزلزل نهادهای قدرت دامن می‌‌زد.

در فاصله سال‌ های ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۰، یعنی دهه اول سلطنت محمدرضا شاه، حدود پانزده بار نخست‌ وزیر عوض شد؛ افرادی چون احمد قوام‌ السلطنه، علی سهیلی، محمد ساعد، ابراهیم حکیم ‌الممالک و عبدالحسین هژیر در این دوران به مقام نخست‌ وزیری رسیدند.

از سوی دیگر، با پایان جنگ دوم جهانی جنبش‌ های استقلال‌ طلب در دنیا رو به گسترش بودند و در ایران نیز نگاه ملی‌ گرایانه جایگاه ویژه ‌ای در سیاست پیدا می‌‌کرد. در همین شرایط بود که جبهه ملی ایران در سال ۱۳۲۷، با ائتلاف طیف گسترده‌ ای از نیروهای سیاسی که شاید تنها در نگاه ملی‌ گرایانه خویش مشترک بودند، تأسیس شد. یکی از پایه‌ های اصلی این جبهه دکتر محمد مصدق بود.

رویارویی دکتر مصدق با بریتانیا در آغاز دهه ۳۰ خورشیدی موضوع تازه‌ای نبود. سال ۱۳۰۲، در دوره تصدی وزارت امورخارجه در کابینه مشیرالدوله نیز مصدق با آنچه بریتانیا منافع خود در ایران می‌‌دانست، به مخالفت پرداخته بود. بلافاصله پس از مشیرالدوله، رضاخان سردار سپه به نخست‌ وزیری رسید و مصدق از قدرت فاصله گرفت.

نخست وزیری دکتر مصدق و تصویب قانون ملی شدن صنعت نفت
نخست وزیری دکتر مصدق و تصویب قانون ملی شدن صنعت نفت

شرح کودتای 28 مرداد در سال 1332 به زبان ساده

در حالی که 150 سال می گذشت که دولت بریتانیا در ایران نفوذ کرده بود و مأموران آن دولت شناخته شده بودند علاوه بر این مأموران مخفی دولت بریتانیا نیز در ایران زیاد شده بودند. با ملی شدن صنعت نفت این مأموران فعالیت خود را بیشتر کرده بودند زیرا دولت بریتانیا احساس کرده بود که منافعش به خطر افتاده است. سفارت بریتانیا مهمترین حامی جاسوسان انگلیسی بود وقتی ایران در مهر ماه 1331 رابطه ی سیاسی اش را با انگلیس قطع کرد سفارت بریتانیا نیز کارکردش را از دست داد. از آن به بعد سفارت های فرانسه و آلمان حامی جاسوسان انگلیسی بودند در عین حال جاسوسان انگلیسی نیز هر طور شده سعی در ناکامی نهضت ملی داشتند.

بعضی از این جاسوسان شناسایی و از دولت اخراج می شدند اما با این وجود بازهم جاسوسانی بودند که در ایران فعالیت می کردند و با ایجاد تفرقه و جنگ روانی و نا امنی بستز را برای سرکوبی نهضت ملی آماده می کردند. کودتایی که در 28 مرداد 1332 رخ داد نیز حاصل فعالیت این جاسوسان بود.

براساس‌ برنامه‌ریزی ‌های‌ سرهنگ‌ حسن‌ اخوی، طراح‌ اجرایی‌ کودتا، باید از مردم‌ و جمعی‌ از اراذل‌ و اوباش‌ علیه‌ مصدق‌ و دولت‌ او استفاده‌ گردد. خاصه‌ آن‌ که‌ دولت‌ مصدق‌ دستور داده‌ بود که‌ هوادارانش‌ خیابان‌ ها را ترک‌ نمایند و این، بهترین‌ فرصت‌ را برای‌ کودتا فراهم‌ کرده‌ بود.

مراحل‌ طراحی‌ عملیات‌ اجرائی‌ کودتای‌ بیست‌ و هشتم‌ مرداد به‌ شرح‌ زیر بود: 

1 _از نقاط‌ مختلف‌ شهر جمعیت‌‌ هایی‌ تشکیل‌ شود و تعداد تقریبی‌ هر جمعیت‌ و رهبر هر گروه‌ معلوم‌ گردد.
2_ هر یک‌ از جمعیت‌ ها در مسیرهای‌ تعیین‌ شده‌ به‌ مرکز شهر حرکت‌ نمایند و همزمان‌ به‌ مقصد محل‌ خیابان‌ شاه‌ – نادری‌ برسند.
3_باشگاه‌ های‌ ورزشی‌ مانند باشگاه‌ تاج‌ نیز به‌ حرکت‌ درآیند.
4_شعار کلیه‌ افراد سلطنت‌ محمدرضا باشد.
5_ افراد گارد جاویدان‌ به‌ جمعیت‌ بپیوندند.
6_ خانه‌ دکتر مصدق‌ را محاصره‌ و وی‌ را دستگیر نمایند.
7- دستگیری‌ دکتر مصدق‌ از رادیو اعلام‌ و زاهدی‌ با تانک‌ به‌ نخست‌ وزیری‌ برود و از شاه‌ دعوت‌ به‌ بازگشت‌ کند.

در روز بیست‌ و هشتم‌ مرداد، طرح‌ فوق‌ به‌ طورکامل‌ اجرا شد و واحدهای‌ نظامی‌طرفدار دکتر مصدق‌ نیز دخالتی‌ در خنثی‌ سازی‌ کودتا انجام ندادند.
بدین‌ ترتیب‌ کودتا به‌ پیروزی‌ رسید و سرلشگر زاهدی‌ به‌ نخست‌وزیری‌ رسید و محمدرضا پهلوی‌ به‌ کشور بازگشت‌.

امتیاز این مقاله

دیدگاهتان را بنویسید