مهارت روابط بین فردی از نظر اسلام و قرآن

چگونگی ارتباط افرادی که با همدیگر مرتبط و زندگی می کنند و به یکدیگر مهر میورزند و فضای سرشار از مهربانی ایجاد نموده و همواره در تبادل اطلاعات و افکار مستمر و مداوم با همدیگر هستند، بخش مهمی از مهارت روابط بین فردی را تشکیل می دهد. این مهارت عبارت است از آنکه آدمی در پرتو شناخت صحیح و رفتار درست به توانایی لازم در انتقال پیام و افکار خود به مخاطب دست یابد. به تعبیر دیگر، هر عملی که به انتقال پیام و دریافت عکس العمل  بیانجامد ارتباط توصیف میشود.

ﺍﻓﺮﺍﺩ ﺍﺯ ﻃﺮﻳﻖ بکارگیری توانمندی ها و ظرفیت های مختلف، قادر به ﺑﺮﻗﺮﺍﺭی ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ با مخاطبان خود ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺑﻮﺩ و لازم است که ﺍﺣﺴﺎﺳﺎﺕ ﻭ ﻋﻮﺍﻃﻒ مهر آمیز و سازنده و ارزشی ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺑﻪ ﺍﻋﻀﺎی ﺧﺎﻧﻮﺍﺩﻩ، ﺩﻭﺳﺘﺎﻥ ﻭ ﻧﺰﺩﻳﻜﺎﻥ ﺍﺑﺮﺍﺯ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﻭ در ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﻋﺎﻃﻔﻲ و فردی ﺧﻮﺩ ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ کوشش ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ. ﺩﺭ ﺍﻳﻦ ﺻﻮﺭﺕ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺩﺭ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻭ ﻣﺸﻜﻼﺕ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪﻩ، ﻫﻴﭽﮕﺎﻩ ﺍﺣﺴﺎﺱ انزوا و ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻭ ﻋﺠﺰ ﻧﺨﻮﺍﻫﻨﺪ ﻛﺮﺩ، ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ استعانت از ثمرات و نتایج مهارت روابط بین فردی ﻭ درخواست ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ کمک ﺍﺯ ﺩﻳﮕﺮﺍﻥ، ﻣﻮﻓﻖ ﺧﻮﺍﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻭ ﻣﺸﻜﻼﺕ ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪﻩ ﺧﻮﺩ را ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻧﺤﻮ ﻣﻤﻜﻦ تبیین نموده و با آنها ﺑﺮﺧﻮﺭﺩ مؤثری ﻧﻤایند. بدیهی است که این فرایند سبب میشود که دسترسی به ﺭﺍﻩ ﺣﻞ ﻫﺎی ﺟﺪﻳﺪی حاصل شود در اینصورت کاهش مشکلات و افزایش رضایت خاطر و آرامش فرد از نتایج آن میباشد.

ﺍﺯ ﺁﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﻗﺮﺍﺭی ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺻﻤﻴﻤﻲ ﺑﻴﻦ فردی، ﻧﻴﺎﺯﻣﻨﺪ ﺁﮔﺎﻫﻲ و بکارگیری ﻓﻨﻮﻥ ﻭ ﺭﻭﺷﻬﺎﻳﻲ ﺍﺳﺖ که در زندگی روزمره جاری و مورد استفاده واقع میشود بنابراین روابط بین فردی  ﺟﺰء ﻳﻜﻲ ﺍﺯ ﻣﻬﺎﺭﺕ ﻫﺎی ﺯﻧﺪﮔﻲ ﻣﺤﺴﻮﺏ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ.

ﺍﺭﺗﺒﺎﻁ ﺑﻴﻦ ﻓﺮﺩی  ﻓﺮﺁﻳﻨﺪی ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻭﺳﻴﻠﻪ ﺁﻥ و متناسب با جهان بینی و ارزشهای اخلاقی و اعتقادی، ﺍﻃﻼﻋﺎﺕ ﻭ ﺍﺣﺴﺎﺳﺎﺕ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺍﺯ ﻃﺮﻳﻖ هماهنگی و ﭘﻴﺎﻡ ﻫﺎیی ﺑﺎ ﺩﻳﮕﺮﺍﻥ مطرح میشود ﻭ نتیجه آن در  ﻧﻮﻋﻲ ﺍﺣﺴﺎﺱ ﺭﺿﺎﻳﺖ مشاهده میشود. ﺍﻳﻦ ﺗﻮﺍﻧﺎﻳﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻘﻮﻳﺖ و توسعه ﺭﺍﺑﻄﻪی سالم و سازنده ﻭ ﺻﻤﻴﻤﻲ ﺑﺎ ﺩﻳﮕﺮﺍﻥ ﻣﻲ ﺷﻮﺩ بطوریکه ﺳﻼﻣﺖ ﺭﻭﺍﻧﻲ ﻭ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و همگرایی مطلوب ﺭﺍ ﺑﻴﺶ ﺍﺯ ﭘﻴﺶ ﻓﺮﺍﻫﻢ ﻧﻤﻮﺩﻩ و ﺑﻪ ﻗﻄﻊ ﺭﻭﺍﺑﻂ مخرب و بی حاصلی که نتیجه ای جز انحطاط، انزوا، واگرایی اجتماعی و آزردگی روحی ندارد ﻣﻨﺠﺮ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ.

مهارت روابط بین فردی از نظر اسلام  و قرآن

از منظر قران معیار روابط بین فردی و فامیلی و اجتماعی، ایمان و اعتقادات و سنتهای برگرفته از آن و شیوه زندگی و تعاملات بزرگان و اولیاء الهی است. اسلام همواره به رعایت آداب معاشرت و تواضع و روابط مناسب بین فردی و اجتمایی اهتمام دارد. همانگونه که در آیه 27 سوره نور تاکید می فرماید بی اجازه به خانه کسی وارد نشده و پس از اجازه ورود و داخل شدن به خانه، به ساکنان آن از کوچک و بزرگ احترام و سلام کنید. و در آیه 28 همین سوره میفرماید اگر کسى را در آن نیافتید، وارد نشوید تا به شما اجازه داده شود، و اگر گفته شد بازگردید، بازگردید این براى شما پاکیزه تر است و خداوند به آنچه انجام مى دهید آگاه است. در حقیقت برای ارتباط صحیح بایستی حقوق طرفین را رعایت و محترم شمرد.

در آیات دیگری میفرماید هرگاه مؤمنان را به سوی خدا و پیامبرش فرا خوانند، تا میان آنها داوری کنند، سخنشان جز این نیست که می‌گویند: شنیدیم و فرمان بردیم، اینان همان رستگارانند،  و هرکس از خدا و پیامبرش اطاعت کند و از خدا بترسد و از او پروا کند، پس آنان همان کامیابها هستند (نور 50 و 51).

 این آیات در برابر گروههای پر ادعایی که پیامبر را ضایع کننده حق خود می‌دانستند، به پیروان راستین پیامبر اشاره کرده و می‌فرماید: مؤمن واقعی کسی است که هم در گفتار، حکم پیامبر را بپذیرد و هم در عمل از آنچه او فرموده اطاعت کند. نه با زبان مخالفت کند و نه در عمل سستی ورزد.

 بدیهی است چنین روحیه‌ای تنها در سایه تقوای الهی و ترس از نافرمانی پروردگار، در انسان شکل می‌گیرد و او را به سعادت و رستگاری می‌رساند. به تعبیری چگونگی ارتباط انسان از طریق کیفیت تاثیر اعمال و رفتار و گفتارش تعیین و حاصل میشود که میتواند امکان دستیابی به تقوا و حقیقت باطنی او را فراهم نماید بنابراین لازم است از ابزارهای کرداری و گفتاری برگرفته از تقوای الهی در جهت آشکار نمودن و تبیین جلوه های حقیقت انسانی استفاده شود. در اینصورت بدلیل تطابق با فطرت و اخلاقیات و ارزشهای متعالی، شرایط ارتباط و تاثیر گذاری و جلب نظر بیشتر مخاطب و رضایت پروردگار به وجود میاید.

درآیه ای می فرماید نمی یابی مردمی را که به خدا و روز قیامت ایمان آورده باشند ولی با کسانی که با خدا و پیامبرش مخالفت می ورزند دوستی کنند، هرچند آن مخالفان، پدران یا فرزندان یا برادران و یا قبیله آنها باشند. خدا بر دلشان رقم ایمان زده و به روحی از خود یاریشان کرده است و آنها را به بهشتهایی که در آن نهر ها جاری است در آورد، در آنجا جاودانه باشند خدا از آنها خشنود است و آنان نیز از خدا خشنودند، اینان حزب خدایند ،آگاه باش که حزب خدا رستگارانند (مجادله 22).

پس بنا به حکم قرآن، ملاک و معیار روابط بین فردی تمام افراد جامعه باید بر پایه ایمان استوار باشد حتی پدر، مادر، برادر، خواهر و افراد فامیل و سایرین. در تمام اقدامات مورد نیاز ارتباط فردی ، بایستی رفتار و گفتار با قصد تقرب و رضای الهی و برگرفته از مواردی باشد که در جهت حقیقت و برای فرد مطلوب و پسندیده باشد و از اجحاف و فریب و ظلم و مکر تهی باشد. همچنین تکبر و غرور و ریاکاری از آفتهای ارتباط فردی است.

در نامه 31 نهج البلاغه از حضرت علی(ع) به فرزندش آمده است که:

اى فرزند، خود را در آنچه میان تو و دیگران است، ترازویى پندار. پس براى دیگران دوست بدار آنچه براى خود دوست مى دارى و براى دیگران مخواه آنچه براى خود نمى خواهى و به کس ستم مکن همانگونه که نخواهى که بر تو ستم کنند.
به دیگران نیکى کن، همانگونه که میخواهى که به تو نیکى کنند. آنچه را که از دیگران زشت مى دارى از خود نیز زشت بدار. آنچه از مردم به تو مى رسد و خشنودت مى کند، سزاوار است که از تو نیز به مردم همان رسد. آنچه نمى دانى مگوى، هر چند که آنچه مى دانى ناچیز باشد. آنچه نمى پسندى که به تو بگویند، تو نیز بر زبان نیاور و بدان که خودپسندى، خلاف راه صواب و آفت خرد آدمی است. سخت بکوش، ولى گنجور دیگران مباش. چون راه خویش یافتى، به پیشگاه پروردگارت بیشتر خاشع باش.

ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻫﺎی ﺻﻮرت  ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ در زﻣﻴﻨﻪ ارﺗﺒـﺎط اﻧـﺴﺎن ﺑـﺎ انسان ﻣﻄﺮح است ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﺳﻼﻣﺖ ارﺗﺒﺎط و برطرف ساختن ﻣﻮاﻧﻌﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﻪ ﻧﺤﻮی ﻳﻚ ارﺗﺒﺎط ﻫﺪﻓﻤﻨﺪ و درﺳﺖ را مخدوش مینماید. آﻣﻮزه ﻫﺎی دﻳﻨـﻲ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺸﺮ ﻣﻮﺟﻮدی اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ و ﺑﺎ ﻣﺮدم و ﺧﻮﻳﺸﺎن و آﺷﻨﺎﻳﺎن ﺳﺮوﻛﺎر دارد ﺑﺮای اﻳﻨﻜﻪ زﻧﺪﮔﻲ او با ﺧﻮﺑﻲ و موﻓﻘﻴﺖ ﺳﭙﺮی شود و از تشنج و ناملایمات در اﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻣﺮدم، رﻓﺘـﺎر و گفتار نیکو و پسندیده همراه با مهر و محبت داشته باشد، از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﻮدﺧﻮاﻫﻲ و خود محوری، آزار و ستم دﻳﮕﺮان، ﺑﺪﺧﻮاﻫﻲ و نکوهش و ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻣﺮدم ﺧـﻮدداری ﻧﻤﺎﻳﺪ و در ارتباطش از ابزار ﮔﺬﺷﺖ و اﻳﺜﺎر و ﺗﻮاﺿﻊ استفاده کند. در افزایش خشوع و خضوع خود به درگاه الهی بکوشد و با یاد او به خودسازی بپردازد.