سل چیست؟ راه های تشخیص و درمان این بیماری را میدانید؟

سل چیست؟ سل یک بیماری عفونی واگیردار می باشد. نام دیگر بیماری سل که در کتاب های غربی به آن اشاره شده است توبرکولوز (Tuberculosis)  و به اختصار تی بی (TB) گفته می شود. بیماری سل یکی از مهمترین بیماری های عفونی قرن حاضر می باشد که توانایی درگیر نمودن کلیه ارگان های بدن را دارد ولی ریه ها بیشتر به سل مبتلا می شوند. در مقاله سل چیست؟ راه های تشخیص و درمان این بیماری را میدانید؟ سایت سلامت دات لایف در مورد این بیماری بیشتر صحبت خواهیم کرد.

عامل بیماری سل چیست ؟

عامل بیماری سل میکروبی میله ای شکل (شبیه مداد) و بسیار کوچک به اندازه 0/000003 متر وارد بدن شده که تنها توسط میکروسکوپ دیده می شود. به این میکروب میله ای شکل «باسیل سل» می گویند . باسیل سل چون بسیار کوچک می باشد ، به راحتی در هوا شناور می ماند . چون عامل این بیماری میکروب می باشد ، لذا ممکن است این بیماری از فرد مبتلا به افراد سالم منتقل گردد.

سل چگونه از بیمار به فرد سالم منتقل می شود ؟

میکروب سل به صورت ذرات ریز وارد هوا شده و نظیر سرماخوردگی از بیمار به فرد سالم منتقل می شود. این ذرات در صورتی که مبتلا به سل ریوی باشید توسط سرفه، عطسه ، صحبت ، خنده و یا فریاد ، ایجاد و در هوا پخش می شوند.

انواع سل ریوی

سل به دو نوع ریوی و خارج ریوی تقسیم می شود.

در سل ریوی اغلب خلط ایجاد می شود. اگر در آزمایش میکروسکوپی خلط بیمار، میکروب سل مشاهده شد به آن سل ریوی خلط مثبت و اگر میکروب سل مشاهده نشود به آن سل ریوی خلط منفی می گویند.
تنها بیمار مبتلا به سل ریوی خلط مثبت می تواند میکروب را در هوا پخش کرده و بیماری را به اطرافیان منتقل نماید. لذا در اکثر موارد این بیماری ریوی خلط منفی و انواع سل خارج ریوی مسری نبوده و به دیگران منتقل نمی شوند.

علائم و نشانه های عمومی بیماری سل

تب
کاهش اشتها
بی حالی
تعریق شبانه
خستگی زود رس و ضعف عمومی

علایم سل خارج ریوی بستگی به عضو مبتلا دارد مثلاً:

درد قفسه سینه و تنگی نفس در سل پلور
بزرگ شدن و احیانا خروج چرک از گره های لنفاوی سل
درد و تورم در سل مفصلی و تغییر شکل در سل استخوان ها(مانند زاویه دار شدن ستون فقرات و اختلا حرکتی در اندام ها)
سردرد،تب و سفتی گردن در مننژیت سلی
اختلال ادراری و پیدایش خون در ادرار در سل دستگاه ادراری
نازایی در سل اعضای تناسلی

راههای تشخیص سل

بسیاری از بیماران حتی آنهایی که بیماری پیشرفته دارند، علائم خفیف و آهسته ای داشته که ممکن است به طور معمول در نظر گرفته نشود. تعدادی از بیماران مبتلا به سل خارج ریوی نیز در حقیقت ممکن است بدون علامت باشند. معمولاً باید در بیماران یا افراد بدون علامت که علائم خفیف یا غیر واضح دارند، از طریق بررسی سابقه تماس، رادیوگرافی غیرطبیعی ریه ، واکنش مثبت تست سل و یا کشت مثبت میکروب سل پی به بیماری برد. تعدادی از بیماران ممکن است در ابتدا برای مدت چند هفته تا چند ماه احساس خستگی ، بی اشتهایی ، کاهش وزن ، ضعف عمومی ، تعریق شبانه بخصوص در نیمه فوقانی بدن ، قاعدگی نامنظم یا تب های خفیف نمایند.

این علائم و نشانه ها اغلب در زمان فعالیت کاری شدید یا استرس های هیجانی تشدید می گردند. سل در بیماران دیگر ممکن است به صورت یک بیماری تب دار حاد، به همراه لرز و علائم عمومی شبیه آنفولانزا بروز نماید. در این حالت بیماران تا زمانی که احساس می کنند ، این علائم مربوط به یک عفونت ساده نظیر سرماخوردگی بوده و خودبخود برطرف می شود ، به پزشک مراجعه نمی نمایند. علائم حاد ممکن است طولانی و مزمن شوند. گاهی اوقات علائم عمومی غیراختصاصی به صورت تب بدون علت مشخص ، تنها تظاهرات بیماری سل می باشد. برای تشخیص معمولاً یک سری بررسی های تخصصی نظیر رادیوگرافی و تصویرنگاری های متعدد از قفسه سینه ، نمونه برداری از ضایعات ، کشت از نمونه های ریه ، پرده ریه و قلب، کبد و صفاق انجام می شود که ممکن است بیانگر نتایج غیرطبیعی باشد. در بعضی از مواقع نمونه برداری و کشت مغز استخوان و حتی جراحی شکم برای تشخیص لازم می گردد.

علائم و نشانه های سل ریوی

علائم و نشانه های سل ریوی و پرده ریه سل ریوی به طور مشخص همواره با یک سرفه مختصر آغاز می شود. این علامت به طور آهسته در بیش از سه هفته شدت یافته منجربه تولید خلط چسبنده یا چرکی می گردد. در برخی از موارد رگه های خونی در خلط وجود دارد. گاهی اوقات یک درد مبهم و یا شدید در قفسه سینه احساس می شود. تنگی نفس شایع نیست اما معمولاً وجود آن بیانگر درگیری شدید ریه ها ، تجمع مایع فراوان در فضای پرده های ریه و یا همراهی با بیماریهای قلبی ریوی دیگر می باشد . تعدادی از بیماران علائم خود را شبیه علائم و نشانه های آنفولانزا و سرماخوردگی شدید نظیر سرفه های خلط دار، تب ، لرز ، درد عضلانی و تعریق ، برونشیت حاد یا ذات الریه تجربه می نمایند. جمع شدن آب در ریه معمولاً یک طرفه است و ممکن است همراه درد قفسه سینه با کیفیت خرد کننده باشد. بسیاری از بیماران مبتلا به این نوع سل که به آن سل پرده ریه می گویند ، علائم عمومی مختصر دارند.

بررسی نمونه خلط زیر میکروسکوپ موثرترین روش کم هزینه در بیماریابی سل ریوی افراد مشکوک است. سل براساس شرح حال، معاینه های بالینی و تست های آزمایشگاهی و رادیولوژیک تشخیص داده می شود.

بهترین راه تشخیص بیماری سل در افراد مشکوک انجام آزمایش خلط در سه نوبت مجزا و مـشاهده آن در زیر میکروسکوپ است در صورت ابتلا به این بیماری در اکثر موارد میکروب سل در داخل خلط مشاهده خواهـد شـد. این آزمایش در کلیه مراکز بهداشتی درمانی به رایگان انجام میگیرد .

علائم و نشانه های سل خارج ریوی

 1- سل غدد لنفاوی : بیماری سل ممکن است هر یک از غدد لنفاوی بدن را درگیر نماید . سل غدد لنفاوی گردن و فوق ترقوه شایع می باشد. علائم، شامل بزرگی غدد لنفاوی و یا احتمالاً خروج چرک از ضایعه می باشد. معمولاً بیمار به دلیل ایجاد یک توده در گردن سریعاً متوجه آن شده و جهت تشخیص مراجــعه می نماید. تخلیه خود بخودی از این غدد ممکن است دیده شود. جهت آزمایش تشخیص می توان از مایع چرکی کشیده شده توسط سوزن یا نمونه برداری جراحی و یا مایع تخلیه شده از محل خروج چرک استفاده کرد .

2- سل ادراری تناسلی : به دنبال یافته هایی نظیر عفونت عود کننده ادراری با کشت منفی از نظر میکروب های بیماری زای شایع ، وجود بدون دلیل خون در ادرار، تب های عود کننده بدون منشأ مشخص یا شواهدی در عکس کلیه ها دال بر علائم غیرطبیعی در لگنچه ها ، لگن ، میزراه یا مثانه بخصوص اگر نواحی متعددی از درگیری وجود داشته باشد، باید سل ادراری تناسلی را در نظر گرفت . مردان ممکن است بیماری را به صورت یک برجستگی تسبیح مانند در مجرای برنده اسپرم در لمس، مجرای ترشحی در کیسه بیضه یا سفتی پروستات تجربه نمایند. در زنان ممکن است تظاهرات به صورت قاعدگی نامنظم یا قطع کامل آن، بیماریهای التهابی لگن یا نازائی باشد. تشخیص به طور معمول توسط کشت های مکرر از نمونه های اولین ادرار صبحگاهی یا براساس آزمایش های کشت و بافت شناسی از نمونه های آسیب شناسی به دست می آید.

3- سل استخوان و مفاصل : درگیری استخوانی معمولاً به صورت التهاب مفاصل و عفونت استخوان دیده می شود . تب و درد موضعی در درگیری استخوان شایع می باشد. مهره های تحتانی قفسه سینه و مفاصلی که وزن زیادی را تحمل می نمایند معمولاً درگیر می گردند. در برخی از موارد این ضایعات در عکس برداری های معمولی نیز دیده نمی شود. نیمی از این بیماران سابقه درگیری ریوی نیز ندارند. بیماری استخوانی سل اکثراً در سنین کهولت دیده می شود.

4- سل مغز و اعصاب : رفتار غیرطبیعی ، سردرد و تشنج نشان دهنده مننژیت سلی می باشد و اکثراً به دلیل انتشار خونی ایجاد می شود. مننژیت اکثراً در نوزادان و کودکان کم سن و سال به صورت نخستین عارضه اولین عفونت سلی دیده شده ، اما ممکن است در هر گروه سنی دیگر نیز رخ دهد.

5- سل صفاق (روده بند) : سل شکمی یا صفاق خود را به صورت تجمع آب در محوطه شکم و تب نشان داده و گاهی اوقات در لمس شکم حالت خمیری شکل داشته و یا حاوی توده خواهد بود .

6-سل منتشر (ارزنی) : انتشار خونی (سل ارزنی) می تواند در هر سنی رخ دهد . بیماری ممکن است به صورت حاد به همراه تب، تنگی نفس و سیاهی انتهای دست و پا و لب ها بروز نموده و یا به صورت یک بیماری مزمن به همراه علائم عمومی خود را نشان دهد.

آیا بیماری سل درمان دارد ؟

بله، خوشبختانه بیماری سل قابل درمان می باشد بشرط آنکه داروهای ضد سل به دقت و بطور کامل مصرف شوند، باید در نظر داشت که دوره درمان بیماری سل حداقل 6 ماه است که در طی این مدت باید داروها بطور منظم و مرتب استفاده شوند در غیر اینصورت میکروب در بدن فرد مقاوم گشته و درمان آن به مراتب مشکل تر می گردد.

اسامی داروهای ضد سل کدام است ؟

تمامی داروهایی که در مقاله سل چیست؟ راه های تشخیص و درمان این بیماری را میدانید؟ در سایت سلامت دات لایف گفته می شود باید زیر نظر پزشک متخصص استفاده شود و این اطلاعات صرفا جهت اطلاع شما کاربران گرامی شود.

قوی ترین داروی ضد سل «ایزونیازید» نام دارد که معمولا به صورت قرص سفید رنگ در دو اندازه کوچک و بزرگ ساخته می شود. این دارو تنها در بیماری سل استفاده می شود. این قرص را باید همراه دیگر داروهای ضد سل یک ساعت قبل و یا 2 ساعت بعد ازغذا با آب مصرف کرد. قرص و یا شربت های سفید رنگ ضد اسید معده (آنتی اسید) که حاوی آلمنیوم می باشند نباید در زمان مصرف داروهای ضد سل بخصوص ایزونیازید استفاده نمود، چون موجب می شود اثر داروی ضد سل کاهش یابد.

داروی قوی دیگر ضد این بیماری “ریفامپین” نام دارد که معمولا به صورت کپسول تمام قرمز و یا دو رنگ قرمز و آبی و قطره در ایران وجود دارد. این دارو در بیماری های دیگر نیز مصرف می شود. این کپسول را باید همراه دیگر داروهای ضد سل یک ساعت قبل و یا 2 ساعت بعد ازغذا با آب مصرف کرد. این کپسول موجب نارنجی رنگ شدن ادرار، لباس زیر و ترشحات بدن و یا لنز چشمی می شود. داروی دیگری که در درمان سل مصرف می شود “اتامبوتول” است که معمولا به صورت قرص خاکستری رنگ با طرفین کمی محدب و برجسته (400 میلی گرمی) در ایران ساخته می شود. این دارو تنها در این بیماری استفاده می شود.