تنوع زیستی و آشنایی با اهمیت آن

تنوع زیستی ( Biodiversity ) در سطوح ژن ، گونه و اکوسیستم بررسی می شود. اما مبحث تنوع زیستی بیشتر به بررسی تنوع گونه های مختلف موجودات زنده مشهور است. تعداد گونه های زنده در جهان بیش از ده میلیون تخمین زده می شود که البته بیشتر این تنوع مربوط به بندپایان و بی مهرگان می باشد. تمامی فعالان محیط زیست برای حمایت از تنوع گونه های مختلف موجودات زنده پیمان تنوع زیستی را در سال 1992 در ریودوژانیرو برزیل منعقد کردند. کشور ایران نیز در سال 1375 به جمع کشورهای حمایت کننده از این پیمان پیوست. سلامت دات لایف قصد دارد در روز جهانی تنوع زیستی این مبحث را بیشتر به شما معرفی کند. تنوع زیستی و آشنایی با اهمیت آن…

تنوع زیستی چیست؟

تنوع زیستی بخشی حساس از سرمایه طبیعی است که در برگیرنده بسیاری از نیازهای ما است. از این رو رسالت ما در این بخش ایجاب می کند تا در جهت آگاه سازی بیش از پیش مخاطبان به این موضوع بپردازیم و یادآور شویم که حفظ تنوع زیستی به تلاش همه جانبه نیازمند است و وظیفه هریک از ما نسبت به طبیعت است که ما نیز خود بخشی از گوناگونی آن هستیم.

مفهوم تنوع زیستی به صورت عام به شکل های متنوع حیات روی زمین، همچنین به گوناگونی زیستی این نوع از حیات اشاره دارد. در نگاهی دقیق تر تعداد گونه های گیاهی، جانوری و میکروارگانیسم ها، تنوع شگفت انگیز ژن ها در این گونه ها، تفاوت بسیار در اکوسیستم های موجود در سطح سیاره زمین – از قبیل بیابان ها، جنگل های بارانی، تپه های مرجانی-  همه بخشی از تنوع زیستی زمین هستند.

تنوع زیستی از سه مفهوم مرتبط به هم تشکیل شده است: تنوع ژن، تنوع گونه و تنوع بوم (اکوسیستم). تنوع زیستی گوناگونی حیات است. تنوع زیستی یعنی مجموعه ای از موجودات زنده به شکل های گوناگون. تنوع زیستی، یک تک سلولی در اعماق اقیانوس و یا یک بوته گوجه فرنگی روی خاک یا یک آهوی زیبا در دشت است. تنوع زیستی، تفاوت در شکل و نوع درختان یک جنگل، جانوران یک بیشه یا ساختمان بدن یک یوزپلنگ است.

چرا تنوع زیستی مهم است؟

تنوع زیستی عملاً توانایی انواع گونه ها (بدون توجه به کوچکی یا بزرگی آنها) را در جهت افزایش کارایی، مقاومت و سازگار شدن در برابر محیط افزایش می دهد. به عبارت دیگر، تمام این گونه های کوچک و بزرگ دارای یک وظیفه بسیار بزرگ هستند و آن این است که ترکیب عملکرد این گونه ها در مجموع، باعث افزایش توانایی اکوسیستم و افزایش مقاومت در برابر انواع مختلف صدمات و خسارات احتمالی، همچنین بهبود و بازسازی خسارات وارده می شوند. بنابراین تنوع زیستی برای انسان بسیار مهم می باشد زیرا تنوع و افزایش گونه های گیاهی به معنی افزایش محصولات غذایی برای انسان و تنوع و افزایش گونه های جانوری به معنی پایدار بودن محیط زیست در جهت تعادل طبیعت می باشد. در این زمان مبحث حفاظت از محیط زیست اهمیت زیادی پیدا می کند.

یک مثال ملموس از برهم زدن تنوع زیستی و اکوسیستمی :

فرض کنید در یک منطقه تعدادی از پرندگان زندگی می کنند که از ملخ ها تغذیه می کنند. با شکار شدن ملخ ها ( جمعیت فرصت طلب ) توسط پرندگان توازن زیست محیطی در منطقه برپا خواهد بود و تعداد ملخ ها با شکار شدن توسط پرندگان از حد خود بیشتر نخواهد شد. حال اگر انسان به این منطقه ورود کند و با شکار بی رویه پرندگان موجب کاهش جمعیت آنان شود ، جمعیت ملخ ها افزایش خواهد یافت. ملخ ها نیز برای سیر کردن خود به مزارع اطراف حمله کرده و محصولات را از بین می برند. این یک مثال مهم در مورد برهم ریختن توازن در محیط زیست است. همان عمل بی رویه ای که انسان ها با سرعت هرچه تمام در حال انجام دادن آن هستند.

کاهش تنوع زیستی و انقراض

این نگرانی وجود دارد که فعالیت های انسانی باعث انقراض گسترده در انواع گونه ها شده است. نتایج بدست آمده از بررسی انواع مختلف گونه های جانوری، جنگل ها و اکوسیستم های مختلف، همچنین گونه های جانوری و گیاهی آبزی، حاکی از کاهش تنوع بسیاری از گونه ها و یا نابودی بعضی از انواع گونه ها در اکوسیستم است. از این رو برنامه ریزی برای بهره برداری پایدار از منابع طبیعی و مدیریت صحیح در استفاده از آن ها، می تواند باعث رفع تدریجی این مشکل و سایر مشکلات زیست محیطی گردد.

گوزن مارال : از جانوران شاخص جنگل‌هاى شمال ایران محسوب می‌شود. نسل این جانور توسط شکارچیان غیرمجاز، دست اندازى به زیستگاه هاى این جانور وحشى به منظور بهره بردارى از جنگل و کشیدن سیم خاردار در مسیر رفت و آمدشان در خطر انقراض است. این گونه جانورى به سبب اینکه سالى یک بچه به دنیا می‌آورند حیواناتى بسیار آسیب پذیرند و نیاز به حمایت‌هاى ویژه دارند. نیمه شهریور تا نیمه مهرماه هر سال به مدت یک ماه به عنوان فصل «مارال بانگی» معروف است و این ایام به عنوان فصل جفتگیرى این جانوران محسوب می شود. فصل مارال بانگى که با ایجاد حرمسرا همراه است پر خطرترین زمان زندگى این جانوران بشمار می‌رود زیرا شکارچیان با شناسایى محل تجمع آنان مبادرت به شکار آنها می‌کنند. براساس آخرین سرشمارى شمار مارال ها در گیلان 100 راس تخمین زده شده ‌است.

هرچه تعداد جمعیت در یک گونه کمتر شود آسیب پذیری گونه بیشتر می شود. گونه های جانوری کم جمعیت پس از چند نسل جفت گیری خزانه ژنتیکی مشابه خواهند داشت. خزانه ژنتیکی مشابه میزان آسیب پذیری افراد یک گونه در مقابل طبیعت و حیات وحش را افزایش می دهد و موجب از بین رفتن و انقراض تدریجی گونه می شوند.

بنابراین با آسیب رساندن و انقراض هر گونه از جانوران ما در حال صدمه زدن به کل محیط زیست و چرخه جانوری و شارش انرژی خواهیم بود. یکی از اشتباهات متداول زندگی ما انسان ها این است که گمان می کنیم انسان در صدر همه گونه ها و مسلط بر همه آن هاست. این تصوری اشتباه است و انسان با همین تصور اشتباه دست به خطرناک ترین تخریب های زیست محیطی زده است. انسان می بایست خود را در چرخه اکوسیستم ها و مابین بقیه گونه های جانوری ببیند و از آسیب رساندن به جمعیت گونه ها بر حذر باشد. زیرا وارد شدن هر آسیب به گونه های جانداران و محیط زیست دودی است که در نهایت به چشمان خودمان خواهد رفت.