خارش مقعد در کودکان (به دلیل کرمک ، شایع ترین بیماری انگلی انسان)

خارش مقعد از شکایات نسبتا شایع کودکان است و عدم رعایت بهداشت ناحیه نشیمن گاهی و عفونت های انگلی ( خصوصا کرمک ) ، شایع ترین علل خارش مقعد هستند ، اما ممکن است به دلایل دیگری همچون استفاده از مواد پاک کننده قوی ( در اثر عمل تحریکی و ایجاد خشکی بیش از حد ) ، محرک های شیمیایی ، محرک های غذایی ( خصوصا سس و ادویه جات ، برخی از عفونت های قارچی ( رطوبت محل نشیمن گاهی ) ، بیماری های جلدی حساسیتی ( اگزما ، درماتیت سبوره ئیک ) و ندرتا بیماری های سیستمیک ( مرض قند پرکاری تیروئید و… ) باشد. خارش مقعد در کودکان شایع تر است.

کرمک شایع ترین بیماری انگلی انسان

کرمک ( oxyuriasis or enterobisis or pinworm ) شایع ترین بیماری انگلی انسان بوده و در جوامع مختلف بین 1 درصد تا 98 درصد افراد دچار آن می شوند و در کل در میان کودکان بیش از همه شایع است. طول این کرم بین 2 تا 13 میلی متر و قطر آن 1 تا 3 میلی متر بوده و با چشم غیر مسلح قابل رؤیت است. انسان تنها مخزن و میزبان این کرم بوده و در داخل روده بزرگ اقامت می کند. کرمها یکی دو هفته پس از ورود به داخل روده بزرگ کاملا بالغ شده و جفت گیری می کنند. کرمهای ماده باربر شده به طرف راست روده ( رکتوم ) حرکت کرده و در آنجا استقرار می یابند و شب ها وارد مقعد شده و داخل کانال و دهانه مقعد تخمک گذاری کرده و خود می میرند. تخم های کرم ظرف 6 ساعت جنین دار شده و برای 2 تا 3 هفته قادر به حیاط و زنده ماندن هستند و در صورت خورده شدن در داخل روده، جنین کرم ( موسوم به لارو ) از تخم خارج شده و به طرف روده بزرگ رفته و در آنجا مستقر می شوند و بدین ترتیب چرخه زندگی کرم تکرار می شود. طول مدت چرخه زندگی کرمک بین 3 تا 4 هفته می باشد.

راه ابتلا به کرمک چیست؟

دکتر محمد مهدی زمانی در مقاله خارش مقعد در کودکان راه ابتلا به کرمک را اینچنین شرح داده اند :

تقریبا تنها راه ابتلا به کرمک ، خوردن تخم کرم است که ممکن است از طریق خوردن مواد غذایی آلوده و یا در دهان کردن انگشتان آلوده به تخم رخ دهد. ( مسأله ای که در کودکان بسیار شایع است ) لازم به ذکر است که تخم کرمک از گرد و غبار هم ریزتر بوده و اگر چه در هوای نواحی آلوده ( نظیر برخی مدارس ) نیز تخم این کرم یافت می شود ولی امکان انتقال و آلوده شدن به این عفونت از طریق هوا بسیار کم و غیر معمول است و نباید در این رابطه حساسیت بی مورد داشت.

آیا کرمک در سنین خاصی رخ می دهد؟

خیر در هر سنی آلودگی ممکن است رخ دهد و حتی در یک مورد در کودک 2 ماهه نیز گزارش شده است. اما سن شایع ابتلا به آن سنین مدرسه بوده و مهم ترین علت آن تماس نزدیک و طولانی مدت افراد با یکدیگر و رفتار کودکان (داخل کردن انگشتان و وسایل آلوده به تخم در داخل دهان و عدم رعایت نکات بهداشتی) است.

علائم و نشانه های کرمک چیست؟

معمولا تنها علامت کرمک خارش مقعد است. که در شبها موقع خواب بیشتر است. ( به دلیل تخمک گذاری کرم در شبها ) علت خارش این است که کرم در موقع تخمک گذاری ، دم تیز و بسیار نازک خود را در داخل مخاط مقعد فرو می برد. به دلیل خارش شدید ، خواب بیمار مختل شده و این مسأله موجب بی قراری و تحریک پذیری شخص می شود. در برخی افراد ممکن است دندان قروچه و یا آبریزش از دهان و در موارد نادری درد وجود داشته باشد. و یا به دلیل خارش شدید پوست اطراف مقعد زخمی و یا عفونی شود.

نکته: در برخی از افراد مونث مبتلا به کرمک به دلیل آلودگی و یا توسط دست خود شخص دچار خارش تناسلی و یا حتی ترشح غیر طبیعی از فرج شود.

کرمک چگونه تشخیص داده می شود؟

در اکثر موارد با مشاهده مدفوع شخص آلوده ، می توان کرم ها را دید اما روش تشخیص اصلی آن انجام تست نوار چسب( scotch _ tape test )  است . در این آزمایش یک تکه چسب شفاف روی مقعد چسبانده و برداشته می شود. و آن گاه زیر میکروسکوپ بررسی می شود. البته لازم به ذکر است که با یک بار آزمایش امکان مثبت شدن تست حدود پنجاه درصد و با تکرار آن برای پنج روز متوالی حدود 99 درصد خواهد بود. به همین دلیل معمولا پزشکان بر اساس توضیحاتی که خود بیمار یا والدین وی می دهند و نیز معاینه و رد علل احتمالی دیگر ، بدون انجام تست اقدام به درمان می کنند.

پیشگیری از آلودگی به کرمک

برای جلوگیری از انتشار و آلودگی مجدد رعایت نکات ذیل مفید است :

• از خاراندن خود ( نشیمن گاه ) اجتناب نمایید.
• ناخن ها را کوتاه و همیشه تمیز نگه دارید.
• کلیه لباس ها و ملافه شخص را بشویید.
• بعد از هر اجابت مزاج دست ها را با آب و صابون بشویید.
• کلیه نکات بهداشتی را رعایت نمایید.

آیا یک بار ابتلا به کرمک و بهبودی باعث مصونیت شخص در برابر آلودگی مجدد می شود ؟

خیر ، اصولا در اکثر عفونت های انگلی امکان به وجود آمدن مصونیت در برابر آلودگی مجدد وجود ندارد.

خارش مقعد در کودکان بعلت کرمک

فرزند من دچار کرمک شده است آیا من یا سایر اعضای خانواده نیز بایستی درمان شویم ؟

با توجه به اینکه امکان آلودگی کم نبوده و بسیار آسان رخ می دهد و نیز اینکه درمان کرمک بسیار ساده و کم هزینه است ، لذا معمولا توصیه می شود سایر افراد خانواده نیز تحت درمان قرار گیرند. همچنین بهتر است دوره درمان 2 تا 3 هفته بعد نیز تکرار شود.

منبع : کتاب پرورش ، تربیت و مراقبت از کودکان در 2 تا 5 سالگی و نوجوانان ، انتشارات ما و شما